ابراهیم اسحاق گفت از امام صادق علیه السلام پرسیدم: ارواح مومنین کجا هستند؟ امام(ع) فرمودند: ارواح مومنین در اتاقهایی در بهشت ساکن می شوند. از طعام آن می خورند و از نوشیدنی آن می نوشند. همدیگر را در آنجا زیارت می کنند و می گویند: پروردگارا! قیامت را برای ما برپای دار تا آنچه به ما وعده فرموده ای تحقق یابد. راوی می گوید: پرسیدم ارواح کفار کجا هستند؟ امام علیه السلام فرمود: کفار در اتاقهایی از آتش جای داده می شوند. از طعام جهنم می خورند و از نوشیدنی های آن می آشامند. همدیگر را در آنجا می بینند و می گویند: پروردگارا! قیامت را برای ما برپای مدار تا آنچه به ما وعده داده ای تحقق یابد.

2. روح انسان بعد از مرگ به قالب دیگری شبیه همین قالب مادی به نام «قالب برزخی» و یا «جسم مثالی» منتقل می شود. حال باید دید این دو قالب چه شباهتها و چه تفاوتهایی داردند. همچنین قالب مثالی از کجا می آید. اگر بپذیریم روح پس از مرگ به قالب دیگری منتقل می شود آیا این اقتضاء همان تناسخ باطل نیست؟ و خلاصه چه تفاوتهایی بین عالم طبیعت و عالم برزخ وجود دارد؟
واژه «قالب مثالی» در روایات آمده: «ارواح در بدنی مثل بدنهای آنها قرار می گیرند2» و در جای دیگری فرمود «در قالبی همانند قالب دنیوی او3». نتیجه اینکه بین بدن برزخی و بدن دنیوی شباهت تامی وجود دارد. به طوری که اهل برزخ افراد را همان می یابند که در دنیا بود. البته بدن برزخی تکثف بدن مادی را ندارد. بلکه رقیقتر و شفافتر از این بدن است؛ طوری که می تواند از دیوار عبور کند؛ زمان و مکان را درنوردد و در روایات عالم برزخ به عالم رویا تشبیه شده است.
عالم برزخ از جهاتی با عالم ماده شباهت دارد و از جهاتی تفاوت. جهات افتراق آن دو عبارت است از: جرم، زمان، مکان، عدم انطباق کوچک بر بزرگ، فرسودگی، پیری و … و جهات اشتراک و شباهت آن دو عبارت است از: کمیت، کیفیتهای بی همانند، بعد، رنگ، بو و … به این معنی که موجودات برزخی دارای تجرد محض از امور مادی نیستند؛ اما از بعضی ابعاد ماده مانند محدودیتهای جرم، زمان، مکان و … مجرد هستند؛ولی در عین حال دارای شکل، صورت، مقدار، رنگ، بو و … می باشند. به همین دلیل در چهره انسانهای برزخی خوشحالی، سرور و یا آثار ترس و اندوه و عذاب را می توان مشاهده کرد. گرچه صورت جسمانی دارند، اما فاقد وزن و سنگینی مادی هستند.

پی نوشت:
1. تفسیر قمی ج2 ص350 و نگاه کنید: امالی الصدوق ص 290 م48 ح12
2. کافی ج3 ص 244
3. همان ص245