اسامى و اوصاف قرآن
اسامى و اوصاف قرآن
مفسر بزرگ قرن ششم جمالالدین ابوالفتوح رازى در مقدمه تفسیر خود ۴۳ نام براى قرآن آورده است.(۱) که بیشتر جنبه وصفى دارد و طبرسى در مجمع البیان به نامهاى قرآن، فرقان، کتاب و ذکر اکتفا کرده است.(۲)
بدرالدین زرکشى(۳) نقل مىکند که حرالى کتابى در این زمینه نوشته و بیش از نود اسم یا وصف براى قرآن یادآور شده است. از قاضى عزیزى نیز ۵۵ نام و عنوان براى قرآن نقل شده است که در جدول ذیل آمده و ۴۳ نام اول آن با نظر ابوالفتح رازى مشترک است.
ردیف | نام یا وصف قرآن | شاهد | نام سوره | شماره آیه | |
---|---|---|---|---|---|
۱ | قرآن | ان علینا جمعه و قرآنه فاذا قراناه فاتبع قرآنه | سوره قیامه | ۱۷ و ۱۸ | |
۲ | فرقان | و انزل التوراه والانجیل من قبل هدى للناس و انزل الفرقان | سوره آل عمران | ۳ و ۴ | |
۲-۱ | فرقان | یا ایها الذین آمنوا ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانا | سوره انفال | ۲۹ | |
۲-۲ | فرقان | تبارک الذی نزل الفرقان على عبده لیکون للعالمین نذیرا | سوره فرقان | ۱ | |
۳ | کتاب | انا انزلنا الیک الکتاب بالحق لتحکم بین الناس | سوره نساء | ۱۰۵ | |
۳-۱ | کتاب | ان الذین یتلون کتاب الله واقاموا الصلاه | سوره فاطر | ۲۹ | |
۳-۲ | کتاب | ذلک الکتاب لاریب فیه | سوره بقره | ۲ | |
۴ | ذکر | انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون | سوره حجر | ۹ | |
۴-۱ | ذکر | ذلک نتلوه علیک من الآیات والذکر الحکیم | سوره آل عمران | ۵۸ | |
۴-۲ | ذکر | و انزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم و لعلهم یتفکرون | سوره نحل | ۴۴ | |
۴-۳ | ذکر | و انه لذکرلک ولقومک | سوره زخرف | ۴۴ | |
۴-۴ | ذکر | و هذا ذکر مبارک انزلناه افانتم له منکرون | سوره انبیاء | ۵۰ | |
۴-۵ | ذکر | ص والقرآن ذى الذکر | سوره ص | ۱ | |
۴-۶ | ذکر | ان هو الا ذکر و قرآن مبین | سوره یس | ۶۹ | |
۴-۷ | ذکر | ان الذین کفروا بالذکر لما جائهم و انه لکتاب عزیز | سوره فصلت | ۴۱ | |
۴-۸ | ذکر | ولقد یسرنا القرآن للذکر فهل من مدکر | سوره قمر | ۱۷ | |
۵ | تنزیل | و انه لتنزیل رب العالمین | سوره اسراء | ۱۹۲ | |
۵-۱ | تنزیل | انا نحن نزلنا علیک القرآن تنزیلا | سوره انسان | ۲۳ | |
۵-۲ | تنزیل | و قرآنا فرقناه لتقراه على الناس على مکث و نزلناه تنزیلا | سوره شعراء | ۱۰۶ | |
۶ | حدیث | الله نزل احسن الحدیث کتابا متشابها مثانی تقشعر منه جلود الذین یخشون ربهم | سوره زمر | ۲۳ | |
۶-۱ | حدیث | فلعلک باخع نفسک على آثارهم ان لم یؤمنوا بهذاالحدیث اسفا | سوره کهف | ۶ | |
۶-۲ | حدیث | افمن هذا الحدیث تعجبون و تضحکون و لاتبکون | سوره نجم | ۵۹ | |
۶-۳ | حدیث | فلیاتوا بحدیث مثله ان کانوا صادقین | سوره طور | ۳۴ | |
۷ | موعظه | یا ایها الناس قد جائتکم موعظه من ربکم و شفاء لما فیالصدور | سوره یونس | ۵۷ | |
۸ | تذکره | و انه لتذکره للمتقین | سوره الحاقه | ۴۸ | |
۸-۱ | تذکره | ان هذه تذکره | سوره مزمل | ۱۹ | |
۹ | ذکرى | و جاءک فی هذه الحق و موعظه و ذکرى للمؤمنین | سوره هود | ۱۲۰ | |
۱۰ | بیان | هذا بیان للناس و هدى و موعظه للمتقین | سوره آل عمران | ۱۳۸ | |
۱۱ | هدى | ذلک الکتاب لاریب فیه هدى للمتقین | سوره بقره | ۲ | |
۱۲ | شفاء | اعجمی و عربی قل هو للذین آمنوا هدى و شفاء | سوره فصلت | ۴۴ | |
۱۳ | حکم | وکذلک انزلناه حکما عربیا | سوره رعد | ۳۷ | |
۱۴ | حکمت | و اذکرن ما یتلى فی بیوتکن من آیات الله والحکمه | سوره احزاب | ۳۴ | |
۱۵ | حکیم | ذلک نتلوه علیک من الآیات والذکر الحکیم | سوره آل عمران | ۵۸ | |
۱۶ | مهیمن | و انزلنا الیک الکتاب بالحق مصدقا لما بین یدیه من الکتاب و مهیمنا علیه | سوره مائده | ۴۸ | |
۱۷ | هادى | انا سمعنا قرآنا عجبا یهدی الى الرشد فآمنا به | سوره جن | ۱ و ۲ | |
۱۸ | نور | و اتبعوا النور الذی انزل معه | سوره اعراف | ۱۵۷ | |
۱۹ | رحمت | و انه لهدى و رحمه للمؤمنین | سوره نمل | ۷۷ | |
۲۰ | عصمت | و اعتصموا بحبل الله جمیعا | سوره آل عمران | ۱۰۳ | |
۲۱ | نعمت | و اما بنعمه ربک فحدث | سوره الضحى | ۱۱ | |
۲۲ | حق | و انه لحق الیقین | سوره الحاقه | ۵۱ | |
۲۳ | تبیان | و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء | سوره نحل | ۸۹ | |
۲۴ | بصائر | بصائر للناس و هدى و رحمه لعلهم یتذکرون | سوره قصص | ۴۳ | |
۲۵ | مبارک | هذا ذکر مبارک انزلناه | سوره انبیاء | ۵۰ | |
۲۶ | مجید | ق والقرآن المجید | سوره ق | ۱ | |
۲۷ | عزیز | و انه لکتاب عزیز | سوره فصلت | ۴۱ | |
۲۸ | عظیم | ولقد آتیناک سبعا من المثانی والقرآن العظیم | سوره حجر | ۸۷ | |
۲۹ | کریم | انه لقرآن کریم | سوره واقعه | ۷۷ | |
۳۰ | سراج | و داعیا الى الله باذنه و سراجا منیرا | سوره احزاب | ۴۶ | |
۳۱ | منیر | و سراجا منیرا، (بنابر آن که «سراج منیر» قرآن باشد که همراه پیامبر فرستاده شد.) | سوره احزاب | ۴۶ | |
۳۲ | بشیر | کتاب فصلت آیاته قرآنا عربیا لقوم یعلمون بشیرا و نذیرا فاعرض اکثرهم | سوره فصلت | ۳ و ۴ | |
۳۳ | نذیر | بشیرا و نذیرا فاعرض اکثرهم فهم لایسمعون | سوره فصلت | ۴ | |
۳۴ | صراط | اهدنا الصراط المستقیم | سوره حمد | ۶ | |
۳۵ | حبل | واعتصموا بحبل الله جمیعا ولاتفرقوا | سوره آل عمران | ۱۰۳ | |
۳۶ | روح | و کذلک اوحینا الیک روحا من امرنا | سوره شورى | ۵۲ | |
۳۷ | قصص | نحن نقص علیک احسن القصص | سوره یوسف | ۳ | |
۳۸ | فصل | انه لقول فصل | سوره الطارق | ۱۳ | |
۳۹ | نجوم | فلا اقسم بمواقع النجوم، (بنابر آن که نجوم به معناى تدریجى قرآن باشد.) | سوره واقعه | ۷۵ | |
۴۰ | عجب | انا سمعنا قرآنا عجبا | سوره جن | ۱ | |
۴۱ | قیم | ولم یجعل له عوجا قیما لینذر باسا شدیدا | سوره کهف | ۱ و ۲ | |
۴۲ | مبین | تلک آیات الکتاب المبین | سوره یوسف | ۱ | |
۴۳ | على | و انه فی ام الکتاب لدینا لعلی حکیم | سوره زخرف | ۴ | |
۴۴ | کلام | و ان احد من المشرکین استجارک فاجره حتى یسمع کلام الله | سوره توبه | ۶ | |
۴۵ | قول | ولقد وصلنا لهم القول | سوره قصص | ۵۱ | |
۴۶ | بلاغ | هذا بلاغ للناس | سوره ابراهیم | ۵۲ | |
۴۷ | متشابه | الله نزل احسن الحدیث کتابا متشابها | سوره زمر | ۲۳ | |
۴۸ | عربى | قرآنا عربیا غیر ذی عوج لعلهم یتقون | سوره زمر | ۲۸ | |
۴۹ | عدل | و تمت کلمه ربک صدقا و عدلا | سوره انعام | ۱۱۵ | |
۵۰ | بشرى | هدى و بشرى للمؤمنین | سوره نمل | ۲ | |
۵۱ | امر | ذلک امرالله انزله الیکم | سوره طلاق | ۵ | |
۵۲ | ایمان | سمعنا منادیا ینادی للایمان | سوره آل عمران | ۱۹۳ | |
۵۳ | نبا | عم یتسائلون عن النبا العظیم | سوره نبا | ۱ و ۲ | |
۵۴ | وحى | انما انذرکم بالوحی | سوره انبیاء | ۴۵ | |
۵۵ | علم | ولئن اتبعت اهوائهم بعد ما جاءک من العلم | سوره رعد | ۳۷ |
پى نوشت (۱). ر.ک: ابوالفتوح رازى، الروض الجنان و روح الجنان، ج ۱، مقدمه، ص ۵٫
(۲). تفسیر طبرسى، ج ۱، مقدمه، فن رابع، ص ۱۴٫
(۳). البرهان، ج ۱، ص ۲۷۶-۲۷۳٫ الاتقان، ج ۱، ص ۱۴۶-۱۴۳٫
منبع: علوم قرآنى، صفحه ۱۰۶
نویسنده: محمدهادى معرفت