برخی از فتاوی ابن عربی (بخش دوم)

ابو عبدالله محمد بن علی طایی حاتی اندلسی معروف به ابن عربی از مشاهیر عرفان، در قرن ششم و هفتم می زیسته است. او در هفتم رمضان سال ۵۶۰ هجری قمری در مرسیه متولد و در ۲۸ ربیع الاخر سال ۶۳۸ در دمشق در گذشت. قبر او در صالحیه دمشق است . سخن در باره ی ابن عربی و عقاید او بسیار است، بعضی او را شیعه و برخی او را از عامه‌ می دانند. در شماره ی قبلی، بعضی از فتاوی ابن عربی را از کتاب فتوحات ذکر کردیم که عبارتند از:

الف) عدم وجوب قضای نمازی که عمداً ترک شده­است            ب) عدم اشکال استماع غنا.

ج) عدم حرمت  تخلّی به سوی کعبه.                                  د) وجوب نماز جمعه بر مسافر.

هـ) عدم وجوب قضا و کفاره بر کسی که دانسته روزه بخورد.

بر آگاهان مسایل شرعی، روشن است که این فتاوی با هیچ یک از نظرات علمای شیعه از گذشته تا حال هماهنگ نیست. در این شماره نظر شما را به پاره ای دیگر از فتاوی ابن عربی جلب می­کنیم:

۱- ابن­عربی می­گوید: « الصَلاهُ خَیرٌ مِن النَّومِ » بجای « حَیّ عَلی خَیرِ العَمَلِ » سنت حسنه است.

همانطور که می­دانید، اولین بار این حکم، توسط خلیفه دوم صادر شد. او مردم را مجبور کرد در نماز صبح بجای «حَیّ عَلی خَیر العَمَل» جمله­ی «الصَلاهُ خَیرٌ مِن النَوم» را بگویند. ابن­عربی همانطور که خود معترف است به تبعیت از خلیفه­ی دوم جمله­ی «الصَلاهَ خَیرٌ مِن النَوم» را در اذان صبح،  نه تنها جایز، بلکه آن را به حد وجوب می­رساند. او فتوای خود را به حدیث «مَنْ سَنَّ سُنَّهً حسنهً» مؤید می­کند، غافل از اینکه مورد روایت در اجرایی ساختن نظر شارع است، نه ساختن شریعت تازه.

ابن عربی در مورد جمله­ی « نماز بهتر از خواب است» چنین می­نویسد: « بعضی آن را جزو اذان شرعی شمرده و معتبر می­دانند و برخی آن را از کارهای عمر دانسته و برای آن اعتبار قایل نیستند، اما مذهب ما این است که آن شرعی است، اگر چه از کارهای عمر است، زیرا که شارع، خود فرموده­است: « هر کس رویّه­ی نیکی را ایجاد کند برای او اجرش خواهد بود » و تردیدی نیست که این سنت، نیک می­باشد، لذا شایسته است به استناد به این حدیث ذکر این جمله را معتبر بدانیم و به این اعتبار، اذان با این جمله، مشروع خواهد بود.»[۱]

۲- ابن عربی می­گوید، « تکتیف » ( یعنی قرار دادن دست روی دست، در حال نماز ) جایز است بلکه به آن توصیه نیز شده است. وی  می­نویسد: « … خدا بندگان را به قیام در حالی که دست های خود را روی هم گذارده اند دعوت کرد و این طور قیامی جز برای پادشاهان سزاوار نیست … و به همین خاطر است که دستور به تکتیف در نماز داد. زیرا اینجا محل قیام عبد در مقابل پادشاه است. »[۲]

۳- ابن عربی حکم به جواز آمین بعد از سوره­ی فاتحه را صادر می­کند.[۳]

۴- ابن عربی موافق عامه، اضطباع را در طواف لازم می­داند. اضطباع یعنی طوری لباس احرام را بپوشد که شانه راست لخت و شانه چپ پوشیده باشد. این فتوای او، مستند است به روایتی از ترمذی: « ترمذی صاحب سنن و او از یعلی بن امیّه نقل می­کند که نوشته است: رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در حالی که نیمی از ردایش بردوش و نیمی زیر بغلش بود، طواف کعبه کرد.[۴]

۵- این بسیار تأسّف برانگیز است که عامه، روزه­ی روز عاشورا بلکه کل محرم را مستحب می­دانند و روایتی را در مدح روزه­ی روز عاشورا به عنوان روز نجات بنی اسرائیل از فرعونیان ساخته­اند و برای روزه­ی آن روز  ثواب فراوان نقل کرده­اند. ابن عربی این مطـالب را در فتوحات ردّ نمی­کنـد و بـا ذکر روایتی تلویحاً بر آن صحّـه می­گـذراد. او می­نویسد: « مسلم از ابی قتاده ذکر کرد که رسول خدا صلی الله علیه و سلم درباره­ی روزه­ی روز عاشورا فرمود: چون روز عاشورا را روزه گرفتی، به حساب خدا بدان که کفاره­ی گناهان سال گذشته­ات قرار دهد. »[۵]

۶- ابن عربی می­گوید دباغی، پوست میته را پاک می­کند.

وی می­نویسد: آنچه که به سمت آن رفته­ام و به آن معتقدم این است که انتفـاع از کلیه­ی پوست­های میته جـایز است و دباغی آنها را پاک می­کند و چیزی از میته حیوانات را دور نمی­افکنم.[۶]

۷- ابن عربی تمام بدن زن را عورت ندانسته بلکه عورت او را در قُبُل و دُبُر منحصر می­داند.

وی در باب عورت زن می­نویسد: بعضی معتقدند که غیر از صورت و کفین، تمام بدن زن عورت است …. ولی اعتقاد ما، این است که همه­ی زن عورت نیست مگر قُبُل و دُبُر.[۷]

---

[۱] – « امّا التثویب فی أذان صلاه الصبح و هو قولهم« الصلاه خیر من النوم »من الناس

من یراه من الاذان المشروع فیعتبره و من الناس من یراه من فعل عمر فلایعتبره و لا یقول به و أما

مذهبنا فانا نقول به شرعا وان کان من فعل عمر فان الشارع قرره بقوله« من سن سنه حسنه» و لا

شک انها سنه حسنه ینبغی أن تعتبر شرعا و هی بهذا الاعتبار من الاذان المسنون.» الفتوحات

المکیه ج۱/۴۰۰

[۲] – « ثم قال: اللهم انت الملک و ذلک ان الله لما دعاه الی القیام بین یدیه و ذلک انه

لاینبغی أن یدعوالی هذه الصفه الّا الملوک، فخصّ هذا الاسم فی التوجیه دون غیره و لهذا شرع

التکتیف فی الصلاه فی حال الوقوف لانه موطن وقوف العبد بین یدی الملک »  الفتوحات  /۱/

۴۱۹

[۳] – « فان کان هو التالی،فلا لنفسه عند فراغ الفاتحه آمین و ان کانت النفس التالیه، فلا

بد أن یقول هو آمین…. » الفتوحات ص ۴۴۸

[۴] – « ذکرالترمذی یعلی بن أمیه أن النبیّ صلی الله علیه وسلم طاف بالبیت مضطبعاً و

علیه برد قال أبو عیسی هذا حدیث حسن صحیح الاضطباع أن یکون طرف من الرداء علی کتفک

الیسری و ما بقی منه تتأبطه تحت ذراعک الیمنی ثم تمرّبه الی صدرک الی کتفک الیسری فتغطیها

بطرفه  فیکون  الکتف الایمن مکشوفا والایسر مستورا هذا الیجمع بین حالتی الستر و التجلی و

الغیب و الشهاده و السرّ والعلن …..  » الفتوحات ج۱ ص ۷۵۰

[۵] – «و لما کان الصوم أعنی صوم عاشورا مرغباً فیه و کان فرضه قبل فرض رمضان

علی الاختلاف فی فرضیته صح مقام الوجوب و کان حکمه حکم الواجب …. ذکر مسلم عن أبی

قتاد أن رسول الله صلی الله علیه واله و سلم قال فی صیام یوم عاشورا « احتسب علی الله ان یکفر

السنه التی قبله….». الفتوحات ص ۱/۶۳۴

[۶] – « کلها و ان الدباغ یطهرها کلها، لا أحاشی شیئاً من میتات الحیوان. والذی أذهب

الیه و أقول به، ان الانتفاع جائز بجلود المیتات.» الفتوحات ص ۱/۳۸۰

[۷]- « فمن قال انها کلها عوره، ما خلا الوجه و الکفین…و اما مذهبنا فلیست العوره فی

المرأه ایضاً الا السؤتین. » الفتوحات  ص۱ /۴۰۸

گردآوری :  روح الله عربشاهی