جهت چاپ PRINT و یا دریافت به صورت PDF این مطلب کلیک کنید

درگذشت سلمان فارسى – سال ۳۵ هجرى قمرى / ۸ صفر

سلمان فارسى از شخصیت ‏هاى اسلامى بلند آوازه و از صحابه معروف پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است.

وى با این که ایرانى‏ نژاد بود، در میان عرب ‏ها و مسلمانان حجاز که غالباً عرب ‏نژاد بودند، به مقامى رفیع و مرتبه ‏اى بلند دست یافت. در سال اول هجرى، هنگامى که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله میان هر دو نفر از مسلمانان مهاجر و انصار پیمان برادرى برقرار نمود، میان سلمان و ابودردا (عویمر بن ‏زید) نیز عقد اخوت بست و در این ماجرا به سلمان فرمود:

یا سلمان أنت من أهل البیت و قد آتاک الله العلم الاوّل والآخر والکتاب الاوّل والکتاب الآخر؛ اى سلمان، تو از اهل ‏بیت ما هستى و خداى سبحان به تو دانش نخستین و واپسین را عنایت کرده است و کتاب اول (نخستین کتابى که بر پیامبران الهى نازل شده بود) و کتاب آخر (قرآن مجید) را به تو آموخته است.(۱)

ابوالبخترى روایت کرد: از حضرت امام علی علیه السلام درباره شخصیت سلمان فارسى پرسش شد، آن حضرت فرمود: تابع العلم الاوّل والعلم الآخر و لایدرک ما عنده؛ سلمان، به دست آورنده و پیروى کننده دانش نخست و دانش واپسین (یعنى تمامى معارف) بود و آن چه در نزد اوست، بر دیگران پنهان مانده است.(۲)

سلمان ‏فارسى به حذیفه بن ‏یمان که از دوستان وى بود، درباره دانش و معرفت، چنین سفارش کرد: یا أخا بنى ‏عبس، انّ العلم کثیر والعمر قصیر فخذ من العلم ماتحتاج الیه فى أمر دینک ودع ما سواه فلا تعانه؛ اى برادر طایفه بنى ‏عبس، بدان که دانش، بسیار است و عمر انسان کوتاه، پس به مقدارى که در امر دین ‏ات به آن نیاز دارى، به دست آور و مابقى را رهاکن و خود را در تحصیل آن به خستگى نینداز.(۳)

از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شد: روح الأمین بر من نازل گردید و به من گفت که خداى متعال، چهار تن از صحابه مرا دوست دارد.

از آن حضرت پرسیدند: یا رسول ‏الله صلی الله علیه و آله، آن چهار تن کیانند؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: آنان عبارتند از: على، سلمان، ابوذر و مقداد.(۴)

همچنین قنبر از امیرمؤمنان علیه السلام و آن حضرت از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت کرد: آگاه باشید که بهشت برین، مشتاق چهار تن از یاران من است. خداوند سبحان به من دستور داده است که آنان را دوست داشته باشم.

در این هنگام، تنى چند از صحابه مانند صهیب، بلال، طلحه، زبیر، سعد بن ‏أبى ‏وقاص، حذیفه و عمار یاسر به پیامبر صلی الله علیه و آله نزدیک شده و از آن حضرت پرسیدند: اى پیامبر خدا صلی الله علیه و آله! آن چهار تن کیانند؟ به ما نیز بشناسان تا ما هم آنان را دوست داشته باشیم.

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: اى عمار! تو همانى که خداوند سبحان، شناخت منافقان را به تو عنایت کرد. اما آن چهار نفر عبارتند از: اول: على‏ بن‏ ابى ‏طالب علیه السلام، دوم: مقداد بن ‏اسود، سوم: سلمان ‏فارسى و چهارم: ابوذر غفارى.(۵)

مؤلف شهیر “اُسد الغابه”، زندگى ‏نامه سلمان را از ابن ‏عباس به تفصیل نقل کرده است که خلاصه آن چنین است: وى از اهالى روستاى “جى” از توابع اصفهان بود و پدرش دهقان تلاشگر و از پیروان دین زرتشت در این روستا بود و به خاطر علاقه و محبت زیاد به فرزندش سلمان، او را از کار بازمى ‏داشت و خدمتکار آتشکده زرتشتیان نمود. اما سلمان با مسیحیان منطقه خود آشنا شد و به کیش مسیحیت درآمد. ولى با مخالفت شدید پدرش مواجه گردید.

پدرش براى جلوگیرى سلمان از پیوستن به مسیحیان، وى را دربند نمود و در خانه خویش زندانى کرد. سلمان از مسیحیان یارى جست و از بند و زندان پدر رها شد و به سوى شام هجرت کرد. در آن جا با مسیحیت آشنایى بیشترى پیدا کرد و در کنار اسقف شام به خدمتکارى این دین پرداخت. پس از درگذشت بزرگ مسیحیان در شام، به موصل رفت و پس از مدتى به “عموریه” نقل مکان کرد و در این مدت نیز به مسیحیت و مسیحیان خدمت مى ‏کرد و هم درباره این دین الهى، تحقیق و تفحص بیشترى به عمل مى ‏آورد.

پس از درگذشت بزرگ مسیحیان عموریه، به همراه گروهى از عرب ‏هاى طایفه بنى ‏کلب به شبه ‏جزیره عربستان هجرت کرد و عرب ‏ها ناجوانمردانه وى را در وادى ‏القرى به مردى از یهود فروختند. مدتى نگذشته بود که مردى از یهودیان بنى ‏قریظه، او را از آن یهودى خرید و به همراه خود، به مدینه برد. سلمان، مدتى در این شهر به خدمتکارى یهودیان پرداخت. تا این که با دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله آشنا گردید و گمشده خود را در وجود شیرین پیامبر صلی الله علیه و آله یافت.

وى، مسلمان شد و به فرمان رسول خدا صلی الله علیه و آله با صاحب خود پیمان بست که قیمت خود را پرداخت کند و آزاد گردد. مرد یهودى با وى عقد مکاتبه بست که در قبال غرس سیصد نهال خرما و یک دیه کامل و چهل اوقیه طلا، وى را آزاد نماید.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و برخى از صحابه آن حضرت، وى را یارى کردند تا قیمت کامل خویش را به یهودى پرداخت کرد و طعم آزادى را بار دیگر چشید و در زمره مسلمانان آزاد و یاران نزدیک رسول خدا صلی الله علیه و آله درآمد.

سلمان در سالى که پیامبر صلی الله علیه و آله میان هر دو مسلمانان عقد اخوت بست، به عقد اخوت ابودرداء درآمد و در جنگ خندق، از طراحان اصلى جنگ بود و از آن بعد در تمامى جنگ ‏هاى مسلمانان شرکت نمود و حتى پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله در برخى از فتوحات اسلامى حضور فعال داشت.

وى پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله به کوفه رفت و در آن جا مقیم گردید. سرانجام در سال ۳۵ هجرى قمرى در آخر خلافت عثمان و به قولى در اول سال ۳۶ هجرى قمرى، بدرود حیات گفت.(۶)

برخى از مورخان روز وفات سلمان را، هشتم صفر دانسته‏اند. اگر منظورشان صفر سال ۳۵ قمرى باشد، پس وفاتش در آخرین سال خلافت عثمان‏ بن ‏عفان روى داده است. ولى اگر مرادشان صفر سال ۳۶ قمرى باشد، دانسته مى ‏شود که وى در اوائل خلافت حضرت على علیه السلام زنده بود و حکومت مدائن را هم چون گذشته بر عهده داشت و پس از قریب به پنجاه روز از خلافت آن حضرت، در مدائن وفات یافت. حضرت على علیه السلام آن هنگام در مدینه ساکن بود و هنوز به کوفه مهاجرت نکرده بود. آن حضرت، در عالم غیب از مدینه به مدائن رفت و بر جنازه سلمان نماز خواند و وى را در همان مکان دفن نمود.

سلمان فارسى چه آن هنگامى که در مدینه ساکن بود و چه آن هنگامى که به کوفه هجرت کرد و چه آن هنگامى که از سوى عمر بن ‏خطاب به حکومت مدائن منصوب شد، لحظه ‏اى از محبت و دوستى حضرت على علیه السلام و خاندان وی غافل نشد. او از یاران نزدیک رسول ‏خدا صلی الله علیه و آله و امام على علیه السلام و از شیعیان نخستین و راستین صدر اسلام است.

وى در مدائن وفات یافت و حضرت على علیه السلام در عالم معنى و غیب، خود را به مدائن رسانید و او را غسل و کفن کرد و بر جنازه‏اش نماز خواند و در همان جا دفن نمود. هم اکنون مرقد او زیارتگاه شیفتگان حقیقت و معرفت است.(۷)

پی نوشت

(۱). الریاض ‏النظره (المحب الطبری)، ج ۱، ص ۱۹۷ و سیر أعلام ‏النبلاء (ذهبی)، ج ۱، ص ۱۴۲٫
(۲). حلیه الاولیاء (ابونعیم اصفهانی)، ج ۱، ص ۱۸۷٫
(۳). همان، ص ۱۸۹٫
(۴). حلیه الاولیاء، ج ۱، ص ۱۹۰ و الاستیعاب فى معرفه الاصحاب (یوسف بن عبدالله)، ج ۲، ص ۶۳۶٫
(۵). تاریخ ‏دمشق، ج ۶۰، ص ۱۷۷٫
(۶). اسد الغابه فى معرفه الصحابه (ابن اثیر)، ج ۲، ص ۳۲۸؛ رجال حول الرسول (خالد محمد خالد)، ص ۶۱٫
(۷). نک: نفس الرحمن فى فضائل سلمان (نوری طبرسی)؛ سلمان ‏الفارسى (عبدالله السبیتی)؛ الاستیعاب فى معرفه الاصحاب، ج ۲، ص ۶۳۴؛ رجال ‏حول ‏الرسول، ص ۶۱؛ اسد الغابه فى معرفه الصحابه، ج ۲، ص ۳۲۸ وألاصابه (ابن حجر عسقلانی)، ج ۲، ص ۱۱۳٫

منبع:روز شمار تاریخ اسلام ، جلد دوّم : ماه صفر (با تلخیص)

نویسنده:سیّد تقى واردى