آراء مورخين در پيدايش تشيع

در مورد پيدايش تاريخى تشيع و مؤسس آن نظرات گوناگونى از سوى موّرخين ارائه شده كه به عمده آنها اشاره مى گردد:

الف ـ نظريه پيدايش آن در زمان پيامبر(ص)
شيعه اماميه معتقد است كه بذر اوليه تشيع را خداوند در قرآن كريم نشانده و پيامبر اكرم(ص) در طول دوران رسالتشان آنرا آبيارى نموده اند; بنابر اين شجره طيبه تشيع در زمان حضور نبى گرامى اسلام به ثمر نشسته و به همين جهت عدّه اى در زمان پيامبر به آن معروف بوده اند، مانند: سلمان فارسى، ابوذر غفارى، مقداد بن الأسود و… بنابراين قول ـ كه انشاءالله آنرا اثبات خواهيم كرد ـ خدا و رسول او مؤسس مكتب تشيّع، مى باشند.

ب ـ نظريه پيدايش تشيع در «سقيفه»
بعضى از تاريخ نگاران اهل سنّت معتقدند: هنگامى كه در سقيفه عدّه اى ـ به تبع نصّ ـ دنبال على(ع) رفتند و بقيه… تشيع به وجود آمد. ابن خلدون ^[1]دكتر حسن ابراهيم حسن^[2]، احمد امين مصرى^[3] و محمّد عبدالله عنان^[4] از نويسندگان اهل سنت و شرق شناس معروف، جولد تسهير^[5] اين نظريه را پذيرفته اند.

ج ـ نظريه پيدايش آن در زمان كشته شدن «عثمان»
برخى ديگر از تاريخ نگاران عقيده دارند كه به هنگام حمله مردم به خانه عثمان «25 سال پس از پيامبر(ص)» و كشتن او تشيّع شكل گرفت و ظاهر شد. از ميان اهل سنت ابن حزم اندلسى^[6]و دكتر على سامى النشار^[7] و از بين شرق شناسان فلهاوزن^[8] چنين نگرشى دارند.

د ـ نظريه پيدايش آن پس از شهادت حسين بن على (عليه السلام)
دكتر كامل مصطفى شبيبى، معتقد است: كه تشيع پس از شهادت حسين بن على(ع) ظاهر گشت.^[9]

هـ ـ نظريه پيدايش آن از ميان افكار «فارسيان»
برخى معتقدند كه فكر و ايده تشيع برخاسته از افكار فارسيان ايرانى است كه به پايتخت اسلام نفوذ كرده است. از ميان شرق شناسان، دوزى^[10]، فان فلوتن^[11] و براون^[12] و از ميان اهل سنت، احمد امين^[13] و احمد عطية الله^[14] چنين نظريه اى را ابراز كرده اند.

و ـ نظريه تشيع محصول فكرى عبدالله بن سبا
از كسانى كه مكتب شيعه را از ساخته هاى فكرى «عبدالله بن سبا» مى دانند، مى توان به دكتر على سامى النشار^[15]، سيد محمد رشيد رضا^[16]، شيخ محمد او زهره^[17] و ابوالحسين ملطى^[18] اشاره كرد.

[1] ـ  تاريخ ابن خلدون، ج3، ص364.
[2] ـ  تاريخ الاسلام، ج1، ص371.
[3] ـ  فجر الاسلام، ص266.
[4] ـ  تاريخ الجمعيّات السرية الحركات الفكرية، ص26.
[5] ـ  العقيدة والشريعة فى الاسلام، ص174.
[6] ـ  الفصل، ج2، ص78.
[7] ـ  نشأة الفكر الفلسفى فى الاسلام، ص78.
[8] ـ  الخوارج والشيعة، ص146.
[9] ـ  الصلة بين التصوف والتشيع،ص 23.
[10] ـ  تاريخ المذاهب الاسلامية، لأبى زهرة، ج1، ص41.
[11] ـ  همان كتاب
[12] ـ  فجر الاسلام، ص111.
[13] ـ  همان كتاب
[14] ـ القاموس، الاسلامى، ج3، ص222.
[15] ـ  نشأة الفكر الفلسفى فى الاسلام، ص18.
[16] ـ  السنّة والشيعة ص4-6.
[17] ـ  المذاهب الاسلامية، ص64.
[18] ـ  التنبيه و الرّد على اهل الأهواء والبدع، ص25.